Devletlerin, başka ülkelerde yaşayan vatandaşlarının seçimlerde oy kullanmalarına ilişkin yasal mevzuatlarını; uluslararası ve yerel hukuk dayanakları ile uygulama sistemleri açısından ele aldığım yazı dizisinin ikinci bölümünde, elektronik oylama sistemini ilk kez 2005 yılında bir seçimde kullanan Estonya’yı inceledim. 

Estonya, 1991 yılında SSCB’den ayrılarak bağımsızlığını ilan eden, yaklaşık 1,3 milyon nüfusa sahip ve Avrupa Birliği üyesi bir ülkedir. En son seçimlerini 5 Mart 2023 tarihinde gerçekleştiren Estonya’da, kayıtlı 966 bin seçmenin 612.632’si oy kullanmış ve katılım oranı %63,53 olmuştur. Bu seçimde, seçmenlerin yarısından fazlası elektronik oylama sistemi (I-Voting) ile oy kullanmış ve bu durum seçim sürecine damgasını vurmuştur. 

Bu noktada, Abhazya için böyle bir sistemin uygulanabilirliği üzerine değerlendirme yapmak gerekmektedir. Elektronik oylama sisteminin güvenli bir şekilde kurulması, maliyetinin karşılanabilir olması ve bu teknolojinin altyapı gereksinimleri önemli hususlardır. Bu maliyet Abhazya için karşılanamaz bir miktar değildir. Özellikle, kripto para madenciliği için yapılan harcamalar ve bunun sebep olduğu enerji açığı gibi unsurlar ekonomiye doğrudan etkisi düşünüldüğünde, ayrıca kâğıt bazlı seçim sistemleri ile kıyaslandığında elektronik oylamanın kişi başına düşen maliyetinin neredeyse yarı yarıya düşük olması dikkat çekmektedir. Bu durum, Abhazya için alternatif bir seçim yöntemi olarak elektronik oylamanın değerlendirilmesini gündeme getirmektedir. 

Estonya’nın E-Oy Sistemi (i-Voting) Nedir? 

Estonya, dünyada internet üzerinden ulusal seçimlerde oy verme sistemini en erken benimseyen ülkelerden biridir. i-Voting olarak adlandırılan bu sistem, 2005 yılında hayata geçirilmiş olup, seçmenlerin fiziksel sandığa gitmeden, internet üzerinden oy kullanabilmesini sağlar. Bu sistem, hem ulusal hem de yerel seçimlerde kullanılır ve Estonya’nın dijital devlet anlayışının bir parçasıdır. 

1. E-Oy Kullanım Süreci (i-Voting Nasıl Çalışır?) 

Estonya’nın e-oylama süreci birkaç temel adımdan oluşur: 

1.1. Kimlik Doğrulama 

Seçmenler, kimliklerini doğrulamak için iki farklı yöntem kullanabilir: 

• Dijital Kimlik Kartı (ID-Kart): Estonya vatandaşlarının çoğunda bulunan çipli kimlik kartı. Kart bir akıllı kart okuyucusuna takılarak doğrulama sağlanır.Bu kimlik kartının bir benzeri Türkiye’de kullanılıyor. 

• Mobil Kimlik (Mobile-ID veya Smart-ID): Telefon aracılığıyla kimlik doğrulama yapılır. Bu yöntem, kimlik kartı taşımak istemeyenler için bir alternatiftir. 

1.2. Oy Verme 

1. Seçmen, seçim tarihinden önce belirlenen tarihlerde (genellikle seçimden birkaç hafta önce başlar) internet üzerinden oy kullanabilir. 

2. Mobil cihazlara yüklenen Özel bir e-oylama uygulaması (i-Voting app) veya web arayüzü kullanılır. 

3. Seçmen, kimliğini doğruladıktan sonra istediği adaya veya partiye oy verir. 

4. Oy, kriptografik olarak şifrelenerek ve dijital imza ile onaylanarak seçim merkezine iletilir. 

1.3. Oyun Değiştirilmesi (Revote) Özelliği 

• Seçmen, seçim süresi boyunca istediği kadar yeniden oy kullanabilir. 

• Yalnızca son kullanılan oy geçerli olur, böylece baskı altında oy kullanma riski azalır. 

1.4. Oy Sayımı ve Sonuçlar 

• Seçimler sona erdiğinde, şifrelenmiş oylar açılır ve sayılır. 

• Seçim yetkilileri, kimlik bilgilerini oy içeriğinden tamamen ayırarak anonimliği garanti eder. Seçmenin kime oy verdiği belli olmayacak şekilde tasnif edilir. 

• Sonuçlar hızlı bir şekilde açıklanır. 

2. Güvenlik Önlemleri 

Estonya, e-oylama sisteminin güvenliğini sağlamak için çeşitli mekanizmalar kullanmaktadır: 

2.1. Kriptografi ve Şifreleme 

• Oylar şifrelenmiş olarak gönderilir ve yalnızca yetkililer tarafından sayım esnasında açılabilir. 

• PKI (Public Key Infrastructure) kullanılarak kimlik doğrulama sağlanır. 

2.2. Anonimlik ve Gizlilik 

• Oylar, kimlik bilgilerinden ayrılarak saklanır, böylece kimin hangi adaya oy verdiği bilinmez. 

2.3. Bağımsız Denetimler ve Doğrulama Mekanizmaları 

• Sistem düzenli olarak bağımsız siber güvenlik uzmanları tarafından test edilir ve denetlenir. 

• Seçmenler, oylarının doğru şekilde kaydedildiğini doğrulamak için oy doğrulama uygulamalarını kullanabilir. 

2.4. Blokzincir (Blockchain) Kullanımı 

• Oylama sistemine yönelik saldırılara karşı ek güvenlik katmanı sağlamak amacıyla blokzincir tabanlı kayıtlar kullanılmaktadır. 

3. Avantajları ve Dezavantajları 

3.1. Avantajları 

Kolaylık: Seçmenler, dünyanın herhangi bir yerinden oy kullanabilir. 

Katılımı Artırma: Özellikle yurtdışında yaşayan vatandaşların oy kullanmasını kolaylaştırır. 

Hızlı Sonuçlar: Oylar anında dijital olarak sayılabildiği için sonuçlar hızlı açıklanır. 

Çevre Dostu: Kağıt tüketimi azalır ve lojistik maliyetler düşer. 

3.2. Dezavantajları ve Eleştiriler 

Siber Tehditler: Teorik olarak sistem, siber saldırılara maruz kalabilir. Ancak Estonya bu riskleri minimize etmek için önlemler almıştır. 

Dijital Uçurum: Yaşlı veya teknolojiyi kullanmakta zorlanan kişiler için sistem karmaşık olabilir. 

Güvenlik Endişeleri: Bazı uzmanlar, internet üzerinden oy kullanmanın tam anlamıyla güvenli olmayabileceğini savunmaktadır. 

4. E-Oylamanın Kullanıldığı Seçimler 

Estonya’da i-Voting sistemi, şu seçimlerde kullanılmaktadır: 

Parlamento seçimleri (Riigikogu) 

Yerel yönetim seçimleri 

Avrupa Parlamentosu seçimleri 

Referandumlar 

Son yıllarda yapılan seçimlerde, seçmenlerin yaklaşık %40-50’si internet üzerinden oy kullanmaktadır. 

5. Abhazya Estonya Modelini Benimseyebilir mi? 

Estonya’nın başarısı, Abhazya için örnek bir model oluştursa da, e-oylamanın her ülkede uygulanması kolay değildir. Özellikle: 

• Siber güvenlik tehditleri 

• Seçmenlerin dijital okuryazarlık düzeyi 

• Mevcut seçim sistemleriyle uyumluluk 

• Abhazya’da ki güvensizlik ve bu anlamdaki demokratik kültürün gelişmiş olması gibi 

aktörler, bu sistemin uygulanabilirliğini etkileyebilir. 

Sonuç 

Estonya’nın i-Voting sistemi, dünyadaki en ileri dijital demokrasi örneklerinden biridir. Kişi başına maliyeti 2,3 Avro olan sistemin 4 Avro olan klasik kağıt yönteme nazaran daha ekonomik olmasının yanında. Güvenlik önlemleri, kimlik doğrulama yöntemleri ve oylama sürecindeki şeffaflık sayesinde güvenilir ve kullanışlı bir sistem haline gelmiştir. Ancak, siber güvenlik riskleri ve halkın bu sisteme güveni gibi konular, internet üzerinden oylamanın yaygınlaşması için üzerinde çalışılması gereken konular olmaya devam etmektedir. Seçim yöntemlerinden daha önemli olan  Abhazya’nın 160 yıl önce ata vatanlarından kopan ve Dünya’nın çeşitli coğrafyalarına yayılan soydaşlarının vatandaş yapması daha öncelikli olmalıdır. 

Eğer Estonya modeli diğer ülkeler tarafından benimsenirse, gelecekte internet üzerinden oy kullanmak küresel bir standart haline gelebilir. 

Bir sonraki yazımızda Fransa ve ABD nin uzaktan oy verme sistemini inceleyeceğiz  

Atanur AKSOY